Kościół Marii Panny (Die Liebfrauenkirche)

Kościół Ewangelicki Marii Panny jest najstarszym legnickich kościołem farnym. Jego początki sięgają drugiej połowy XII w., kiedy to Bolesław Wysoki ok. 1170 r. nieopodal zamku wybudował niewielki jednonawowy, prawdopodobnie drewniany, kościółek. W roku 1192 wzniesiono na miejsce starego, który okazał się za mały, nową budowlę z kamienia łamanego-piaskowca. Pierwsze wzmianki o istnieniu kościoła pochodzą z dokumentu klasztoru lubiąskiego z roku 1195, w którym wymienia się targ obok kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Legnicy. W 1203 r. wymienia się po raz pierwszy proboszcza tego kościoła. Ten pierwszy murowany kościół był kościołem romańskim, położonym w północno- zachodniej części obecnej budowli. Był on kościołem jednonawowym, zakończonym od wschodu krótkim prezbiterium z półkolistą apsydą. Kolejna przebudowa przypada na okres panowania Henryków Śląskich. W owym czasie była to budowla bazylikowa o trójnawowym korpusie z bardzo wąskimi nawami bocznymi i prosto zamkniętym, wydłużonym prezbiterium. Świątynię wzniesiono z cegły i ciosów piaskowca. 9 kwietnia 1241 roku, według kronikarza Jana Długosza, Henryk Pobożny modlił się w legnickim kościele Mariackim przed wyruszeniem na bitwę znaną w historii jako bitwa pod Legnicą.

W rocznikach Jana Długosza możemy znaleźć ciekawe słowa: Kiedy książę Henryk wychodził ze swoimi oddziałami z miasta Legnicy, by podjąć wojnę z Tatarami, ze szczytu kościoła NMPanny, w którym poprzedniego dnia złożono ofiary Boskiemu Majestatowi dla zapewnienia bezpieczeństwa jemu i jego wojsku, zsunął się kamień i spadł koło głowy jadącego w swej wspaniałej zbroi księcia i omal nie rozbił mu głowy. Ten wypadek uznali wszyscy za ostrzeżeni z nieba, albo – jak było rzeczywiście – za zła wróżbę. Wskazywał on niezawodnie na niebezpieczeństwo, na które w starciu, w mającej nastąpić walce, miał się narazić książę Henryk i jego wojsko.

Kościół, z którego wyruszył książę Henryk II Pobożny na bitwę z Tatarami był, kilka wieków później, pierwszym kościołem ewangelickim w Legnicy i jednym z pierwszych kościołów ewangelickich na Śląsku. Obecnie jest kościołem parafialnym Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Legnicy. W jego wnętrzu bitwa pod Legnicą została przedstawiona na dwóch witrażach, odnowionych przez legnicką parafię ewangelicką w roku 1992. Pierwszy wykonany przez Otto Linnemanna w roku 1905 ukazuje postać Henryka Pobożnego podczas nabożeństwa przed bitwą. Drugi wykonany również w 1905 roku przez Carla de Bouche, umieszczony w nawie ołtarzowej, przedstawia scenę znalezienia ciała księcia Henryka przez jego matkę Jadwigę, uznawaną w kościele rzymskokatolickim za świętą.

25 maja 1338 r. podczas pożaru miasta doszczętnie płonie kościół Marii Panny. W roku 1362 mówi się także o spalonej plebani kościoła Mariackiego. Na mocy decyzji podjętej przez Radę Miejską Legnicy w latach 1362-1386 kościół odbudowano i przekształcono w budowlę halową. Nowo zbudowany kościół pod względem powierzchni był około czterokrotnie większy od poprzedniego. Był teraz trójnawową, siedmioprzęsłową halą wzniesioną na planie bazyliki. Wnosząc z niezbyt wiarygodnego znaku mistrza murarskiego zakrystia została powiększona jeszcze w XIV wieku, następnie około 1417 roku wybudowano podwójną kaplicę ufundowaną przez cech sukienników. W kontrakcie kończącym budowę w roku 1403 występuje, tak jak w kościele św. Piotra, mistrz Clawis- parlier, murarz Heinrich Berynger, Niccloss Becker, Hensil Rosenig, Petsche Pfaffendorf. Potem w latach 1450-1468 rozbudowana bryła kościoła przez proboszcza i kanonika Martina Cromera poprzez dobudowanie chóru (zapoczątkowanego w 1468r.) i podwyższenie nawy środkowej, została przekształcona w kościół bazylikowy, który swój charakterystyczny kształt otrzymał poprzez podwyższenie południowej wieży w 1484 r.

Rozbudowa wnętrza była trudna ze względu na graniczenie kościoła od strony wschodniej z uliczką, która była niezbędna do obrony murów miejskich. Tak więc zdecydowano się na przesklepienie uliczki i wybudowanie chóru na tym sklepieniu, tak, że jego ściana wschodnia dotykała do ówcześnie znajdujących się tam budynków plebani. W roku 1487 wieża kościoła po uprzednim podwyższeniu została zaopatrzona w nowy miedziany hełm. W roku 1602 wieża ta została poddana renowacji. W 1660r. hełm tej wieży został ponownie zniszczony. W 1674r. nastąpił remont kościoła, a w 1689r. remont wieży na której zostały zawieszone nowe dzwony.

11 marca 1822 kościół ponownie płonie w wyniku uderzenia pioruna. W latach 1824-1829 został odbudowany. W tym okresie dobudowano nawy, przekształcono kościół ponownie w budynek halowy, a także zbudowano w elewacji zachodniej dwie nowe wieże o jednakowej wysokości. Autorem projektu, który konsultowano w Berlinie u Karla Fryderyka Schinkla był prawdopodobnie mistrz Gunter i mistrz Ernest August Theinert z Legnicy. Kościół został poświęcony powtórnie po odbudowie w roku 1828. Działania remontowe nie wpłynęły pozytywnie na budowlę, bowiem założenie od strony zachodniej 200 stopni z piaskowca i podwyższenie obu wież spowodowało nadmierne obciążenie. Budowla opadła, a pomiędzy wieżami i korpusem głównym powstały znaczne rysy na sklepieniu i murach zewnętrznych, a z okien zaczęły odpadać maswerki.

29 sierpnia 1890 r. kościół odwiedził i opisał, młody krakowski student, Stanisław Wyspiański. Będąc w Legnicy tylko jeden dzień zajął się pilnie zwiedzaniem i szkicowaniem miasta. W liście sporządzonym owego dnia możemy zobaczyć Legnicę końca XIX wieku w tym kościół Mariacki.

W dniu 10 września 1903 r. Komisja Budowlana sporządziła aktualny raport o szkodach budowlanych. Do jednomyślnego, zgodnego życzenia gruntownej renowacji przychyliły się wreszcie odpowiednie władze. 18 października 1903 r. przystąpiono do przebudowy kościoła. W styczniu 1905 r. rozpoczął swoje działania pochodzący z Nadrenii architekt i konserwator obiektów sakralnych Hubert Kratz. Podczas prac remontowych zostały zlikwidowane wewnętrzne empory oraz wykonane nowe witraże spod rąk najlepszych niemieckich mistrzów. Pomalowane zostało wnętrze kościoła w geometryczne wzory „mauretańskie” wg projektu prof. Detkana, które powierzono prof. Augustowi Oetken - Berlin. Rozległe roboty objęły także wieże, dach i południowe dobudowane kaplice. Prace ukończono tak szybko, że już 31 maja 1906 r. mogła mieć miejsce uroczystość poświęcenia kościoła. 9 czerwca 1908 r. kościół Marii Panny został już całkowicie przekazany do użytku Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w obecności cesarza Wilhelma II.

Źródło:
www.legnica.luteranie.pl