Cmentarz komunalny

Lokalizacja obecnego cmentarza komunalnego w Legnicy i jego pierwotne granice ustalono i wytyczono w 1821 r. To wówczas ze względu na plany rozbudowy miasta zdecydowano o budowie za Kaczawą wspólnej nekropoli dla ewangelików i katolików. W chwili założenia miała ona około 30 mórg powierzchni. Już w następnym roku, 9 września 1822 r. miało miejsce uroczyste poświęcenie cmentarza i oddanie go do użytku. W 1828 r. Legnicę zamieszkiwało ok. 9,5 chrześcijan (7953 ewangelików i 1506 katolików). Dla żydowskiej społeczności miasta w 1837 r. powstał cmentarz położony na zachód od cmentarza chrześcijańskiego.
Wejście główne na cmentarz znajdowało się przy późniejszej ul. Wrocławskiej. Na nim umieszczono napis "Eingang zur Ruhe". W związku z rozwojem miasta w latach 1844-1881 dołączono do istniejącej już powierzchni cmentarza teren położony na północ od niego o powierzchni ok. 50% pierwotnej powierzchni. Cmentarz był otoczona murem ceglanym, pod którym chowano najbogatszych obywateli miasta. Tutaj też wznoszono bogate kaplice grobowcowe, w których znajdowały się m.in. murowane katakumby przykrywane kamiennymi płytami lub metalowymi przykrywami.
W 1869 r, na głównej osi cmentarza, w połowie jego długości, zbudowano zachowaną do dziś kaplicę cmentarną. W 1881 r. do cmentarza chrześcijańskiego przyłączono tereny na wschód od niego. Natomiast w 1898 r. powiększono jego powierzchnię o teren znajdujący się na zachód od niego, dzięki czemu zaczął on się stykać z cmentarzem żydowskim.
Na początku XX w. ze względu na ogromny rozwój demograficzny władze miasta postanowiły założyć nowy cmentarz. Utworzono go w latach 1910-1915 przyłączając tereny na północ i na wschód od starej części cmentarza, do toru kolejowego linii Legnica – Jawor. Było to dodatkowo 137 303 m². Od kwietnia 1915 r. w wschodniej części nowego cmentarza, przy nasypie kolejowym rozpoczęto zakładanie cmentarza wojennego. Zbudowano go wokół jednej z trzech sadzawek znajdujących się na terenie cmentarza. Do 1918 r. pochowano tutaj 378 niemieckich żołnierzy poległych na różnych frontach, którzy byli mieszkańcami Legnicy. Grzebano tutaj także jeńców wojennych zatrudnionych w legnickich fabrykach.
W latach 1925-1926, na osi kaplicy cmentarnej, przy jej północnej ścianie, wniesiono krematorium cmentarne, które było jednym z najnowocześniejszych w Niemczech.  Zainstalowano w nim dwa piece systemu Töpf & Sohne z Erfurtu. Obok cmentarza wojskowego utworzono pole urnowe, gdzie umieszczano urny z prochami mieszkańców miasta. Taki sposób pochówku był najbardziej praktykowany przez protestantów. Na północ od budynku krematorium zbudowano nowoczesną kostnicę. Jej świetlik z żelbetonu wybudowała legnicka firma Arthur Werner. Kostnica posiadała 21 kabin. W czasie II wojny światowej w cmentarnym krematorium w Legnicy spalono zwłoki 2611 więźniów obozu koncentracyjnego w Gross Rosen. Po 1945 r. krematorium przestało funkcjonować, a w latach 60. i 70. XX w urządzono tam filię Muzeum w Gross Rosen.
W 1927 r. na północ od starego cmentarza rozpoczęto organizowanie nowego cmentarza żydowskiego. Jednak po dojściu Hitlera do władzy w 1933 r. zaprzestano dalszych prac nad jego rozbudową. Natomiast w 1939 r. w jego miejsce zaczęto wznosić cmentarz poległych żołnierzy w czasie II wojny światowej. Przedłużono główna aleję starego cmentarza poza trójłukową bramę z piaskowca (istniejącą do dziś) i obsadzono ją kasztanami. Ta część cmentarza została na nowo zagospodarowana w latach 80.
Po wojnie i przejęciu Legnicy przez polską administrację cmentarz i pozostawione bez opieki groby niemieckie zaczęły popadać w ruinę. Jeszcze do 1947 r. grzebano tutaj Niemców. Wraz z wysiedleniem ludności niemieckiej z Legnicy rozpoczęła się dewastacja przedwojennych grobów. Powywracano pomniki i kamienie nagrobne i splądrowano grobowce. Do 1960 r. zniszczono właściwie wszystko. Na miejscach niemieckich grobów  zaczęto chować polskich mieszkańców Legnicy. W latach 70. rozpoczęto zwożenie pozostałych jeszcze niemieckich pomników w jedno miejsce, na plac przy wschodnim płocie cmentarza żydowskiego. Zgromadzone tam kamienie nagrobne z dawnych niemieckich grobów wykorzystano do budowy nowego ogrodzenia cmentarza. Podczas prac murarskich układane one były w przypadkowych położeniu, jednak z dużą starannością o to, aby strony z napisami były niewidoczne. Obecnie tylko w kilku miejscach można odczytać fragmenty zachowanych inskrypcji. Na terenie dzisiejszego cmentarza komunalnego zachowały się nieliczne ślady jego przedwojennej historii. O mieszkańcach Legnicy których groby przestały istnieć przypomina pomnik wzniesiony przy kaplicy cmentarnej. Powstał on z inicjatywy mieszkańców Wuppertalu w 1993 r.
Od 1945 r. zaczęły pojawiać się pierwsze polskie pochówki oraz groby żołnierzy radzieckich. W latach 50. w centralnej części cmentarza, między cmentarzem starym i nowym, zbudowano cmentarz wojskowy 2800 żołnierzy sowieckich poległych w walkach 1945 r. W latach 70. cmentarz ten gruntownie przebudowano. Na jego teren prowadzi brama wejściowa, która wcześniej była bramą nowego cmentarza. 6 listopada 1972 r. odsłonięto betonowy pomnik  poświęcony żołnierzom radzieckim poległym w 1945 r.
Ze względu na ograniczoną liczbę miejsc na cmentarzu komunalnym przy ul. Wrocławskiej jesienią 2009 r. rozpoczęto budowę nowego cmentarza dla Legnicy w podmiejskim Jaszkowie. Nowy cmentarz tuż za Obwodnicą Zachodnią na terenach dawnych poligonów wojskowych docelowo ma mieć powierzchnię ok. 33 hektarów i będzie na nim można stworzyć ponad 50 tys. miejsc pochówków. Uroczystość jego poświęcenia miała miejsce 23 maja 2013 r. Uczestniczyli w niej przedstawiciele czterech kościołów: ksiądz kanclerz Legnickiej Kurii Biskupiej Józef Lisowski, biskup ewangelicki Ryszard Bogusz, biskup grekokatolicki Włodzimierz Juszczak oraz proboszcz legnickiej Cerkwi Prawosławnej Lubomir Worhacz.

Źródło:
Firszt S., Cmentarzyska i cmentarze legnickie, [w:] Szkice Legnickie t. XX, Legnica 1999