Straż Pożarna

Przed powstaniem miejskich jednostek odpowiedzialnych za walkę z ogniem, Legnica i jej mieszkańcy wielokrotnie stawali oko w oko z tym żywiołem. Jeden z najstarszych zanotowanych w kronikach pożarów w Legnicy, wybuchł 25 maja 1338 r. Przyniósł on miastu ogromne zniszczenia. Jego rozprzestrzenieniu  sprzyjała drewniana zabudowa miasta. Domy murowane jeszcze w XIII w. i na początku XIV w. stanowiły nieliczną grupę budowli w obrębie murów miejskich. Spłonęła wtedy większa część miasta z kościołem Piotra i Pawła oraz miejski register i ratusz. W tym ostatnim przechowywane były dokumenty miejskie, których zniszczenie, spowodowało ogromną stratę w dziejach miasta i jego historiografii. Wydarzenia z 1338 r. wymusiły wprowadzenie dwa lata później przepisów przeciwpożarowych w Legnicy. Miasto zostało podzielone na kilka okręgów. Na każdy z nich przypadało dwóch strażników ogniowych. Zarządzono by przy każdym domu były przynajmniej dwie drabiny, przy rynnie i wzdłuż dachu. Zakazano wchodzenia do domu z zapalonymi pochodniami, co zwyczajowo czyniono w dniu św. Jana. Zakazano także wznoszenia drewnianych kramów wokół ratusza. Legnicki ordynek pożarniczy z 1340 r. był pierwszym tego typu na Śląsku. Kolejnym krokiem mającym na celu ograniczenie zagrożenia pożarowego była decyzja księcia legnickiego Wacława I z 1384 r., która nakazywała  posiadaczom domów na Rynku zburzenie w ciągu trzech lat drewnianych podcieni i wzniesienie w ich miejsce pełnych murów do miejsca, gdzie sięgały poprzednie podcienia, a także wzniesienie ścian szczytowych o wysokości co najmniej jednego piętra. W 1404 r. wydzielone kwartały miasta zostały oddane pod opiekę legnickim cechom, które odtąd odpowiedzialne były za ochronę przeciwpożarową.
Mimo powziętych środków mających ochronić miasto od ognia, w XV i XVI w. dochodzi do kolejnych pożarów, katastrofalnych w skutkach dla miasta. Konsekwencją tych wydarzeń było wprowadzenie kolejnych środków, które miały w przyszłości powstrzymać zagrożenie pożarowe. Nakazano, by przynajmniej trzykondygnacyjne domy narożne posiadały murowane fasady i były pokryte dachówką. W celu przebudowy domów drewnianych na murowane z polecenia książęcego w 1563 r. wzniesiono cegielnie.
W 1674 r. wprowadzono nowy ordynek ogniowy, którego wymogiem było wyposażenie narożnych domów w drabiny, haki, patelnie (do zawiadamiania o pożarze) i latarnie. Po pożarze z 1761 r., kiedy spłonęło tzw. górne miasto (oprócz Akademii Rycerskiej i kościołów), wymuszono na mieszkańcach wznoszących na nowo swoje domy, konieczność zastosowania trwalszych materiałów. W 1766 r. kazano otynkować w ciągu jednego roku wszystkie budynki w mieście. Fryderyk Wielki nakazał także likwidację konstrukcji szachulcowych, a na opróżnionych parcelach polecił stawiać nowe, murowane i dwupiętrowe budynki stojące w układzie kalenicowym. W 1789 r. połowa domów w mieście była już kryta dachówką.
W wieku XIX w mieście nadal wybuchały pożary, ale ich ofiarą padały pojedyncze budowle, a nie większe części miasta. 11 marca 1822 r. od uderzenia pioruna palił się kościół Najświętszej Marii Panny. Naruszenie konstrukcji budynku spowodowało konieczność kompletnej jego przebudowy. Natomiast w nocy z 21 na 22 maja 1835 r. wybuchł pożar w zamku, w którym zginęło 5 osób.
Po zakończeniu wojen napoleońskich powstał w Legnicy urząd budownictwa, który początkowo zajmował się między innymi sprawami przeciwpożarowymi. W latach 1821 i 1840 wprowadzono nowe przepisy przeciwpożarowe. Mimo wszystko podczas kolejnych pożarów, jak ten który miał miejsce w Rynku wiosną 1852 r. dało się odczuć brak ludzi mogących skutecznie walczyć z zagrożeniem.
19 marca 1852 r. z polecenia inspektora zatrudnionego w Akademii Rycerskiej, dr Albrechta Zehme oraz inspektora budowlanego Gehrcke, została zawiązana Ogniowa Kompania Ratunkowa (Feuer-Rettungs-Kompagnie), która po czasie została przemianowana na Ochotniczy Ogniowy Związek Ratunkowy (Freiwillige Feuer-Rettungsverein).
Od 1853 r. zapisy ordynacji miejskiej pozwalały w razie potrzeby zaangażować do służby ogniowej wszystkich mieszkańców do 40 roku życia. We wrześniu 1854 r. wyznaczono poszczególne osoby do służby przy obsłudze sikawek, linii wodnej oraz kompani ratunkowej. Rocznie ćwiczeniami objętych było od 60 do 90 osób. Koordynacja prac w kwestiach przeciwpożarowych należała do miejskiego inspektora budowlanego. Ustanowiono ponadto nagrody za wyjątkowe zasługi oraz podjęto decyzję o bezpłatnym leczeniu w przypadku obrażeń odniesionych podczas gaszenia pożaru. W 1861 r. na czele ochotniczej straży ogniowej stanął kupiec Ludwig Mattheus, którego dowództwo obejmowało trzy drużyny: brygadzistów, porządkowych i wartowników. 19 czerwca 1861 r. poświęcono sztandar ofiarowany przez urzędników i mieszczan Związkowi Gimnastycznemu i Ratunkowegu (Turn- und Rettungsverein), który tworzyli legniccy strażacy. W 1863 r., celem utworzenia remizy strażackiej zakupiono od legnickiego browaru Braucommune budynek przy Spoorstraβe 5 (obecna ul. Ignacego Paderewskiego). W latach 60. XIX w. straż wyposażona była w wóz, jeden wąż gaśniczy, pięć drabin i wiadra.
Po wielu latach starań, 23 stycznia 1865 r. radni miejscy podjęli decyzję o utworzeniu ścisłej struktury organizacji straży ogniowej. Przy zachowaniu dotychczasowego obowiązku służby ogniowej młodych obywateli powstała komenda miejska straży ogniowej, w której zatrudnieni zostali opłacani strażacy. Pierwszym komendantem zawodowej straży został Eduard Wandel, zatrudniony w służbie budowlanej, który mógł pochwalić się berlińskim wykształceniem w kierunku służby ratunkowej i gaszenia ognia. Początkowo główny trzon miejskiej drużyny ogniowej tworzył komendant wraz z 24 umundurowanymi strażakami. Większość strażaków należała do Związku Gimnastycznego i Ogniowego (Turn– und Feuerwehrverein). Pierwsze ćwiczenia związku odbyły się 3 października 1866 r., na placu wyposażonym w wieżę ćwiczeń. W 1869 r. Ludwig Mattheus zrezygnował z ponownego wyboru na dowódcę ochotniczej straży ogniowej. Po nim stanowisko objął radca budowlany Mende, który tym samym stał się kierownikiem obu jednostek, zawodowej i ochotniczej.
14 grudnia 1874 r. decyzją radnych miejskich nastąpiła reorganizacja służb miejskich, dzięki której nadzór zwierzchni nad strażą ogniową objął komisarz policji. Pod jego kierownictwem dyrektorem odpowiedzialnym za straż ogniową został radny miejski Hermann Sagelsdorff, wspierany przez 2 mistrzów ogniowych, 7 starszych strażaków, 30 strażaków, 6 starszych sikawkowych, 144 sikawkowych i 20 ludzi z korpusu ratunkowego. Straż ogniowa mieszcząca się przy ul. Paderewskiego miała połączenie telegraficzne za strażnikami znajdującymi się w ulokowanych na terenie miasta punktach alarmowych. Obowiązek udziału w gaszeniu pożaru został ograniczony dla mężczyzn pomiędzy21 a40 rokiem życia i wchodził w życie tylko wtedy, kiedy liczba strażaków okazywała się niewystarczająca.
21 października 1877 r. podczas pierwszego zjazdu Dolnośląskiego Związku Straży Ogniowej (Niederschlesiche Feuerwehrverband), legniccy strażacy mogli dumie zaprezentować swoje urządzenia gaśnicze i alarmowe, na które składało się 6 sikawek,700 metrówwęża konopnego, a także urządzenia telegraficzne do meldowania o zagrożeniu, połączone z siedmioma punktami alarmowymi. W 1878 r. radny miejski Sagelsdorff złożył swój urząd. Na stanowisko dyrektora straży ogniowej został powołany Hermann Haertelt, który jednocześnie stał na czele Towarzystwa Gimnastycznego i Ogniowego. W następnym roku został wydany nowy statut miejski dotyczący pożarnictwa oraz zasad gaszenia pożarów. W latach 1885-1886 utworzono stanowisko zastępcy dyrektora straży. W tym samym czasie położono linię telefoniczną pomiędzy wieżą kościoła św. Piotra i Pawła, a mieszkaniem dyrektora. W latach 1898-1899 w budynku ówczesnego Ratusza ulokowano strażacką służbę wartowniczą. Tam tez znajdował się elektromagnetyczny dzwonek alarmowy połączony z kilkoma punktami w mieście. Dzięki użyciu takiej formy alarmowania o zagrożeniu pożarowym, 6 września 1899 r. zrezygnowano z publicznego alarmu, którym było bicie w dzwon lub dęcie w róg. Ze strony straży zawodowej przy urządzeniach alarmowych pracowało 33 ludzi, a ze strony straży ochotniczej 32, nadzorujących osiem okręgów. W 1899 r. w Legnicy znajdowało się 17 punktów alarmowych, w 1905 r. 21, a w 1914 r. ponad 40.
8 kwietnia 1901 r. zmarł długoletni i pełen zasług kierownik miejskiej straży pożarnej Hermann Haertlet. Jego następcą został dotychczasowy komendant ochotniczej straży, kupiec Ernst Hoffmann, który od tego momentu dowodził obiema strażami ogniowymi. Począwszy od 1902 r. Hoffmannowi udało się znacznie poszerzyć inwentarz urządzeń i wyposażenia gaśniczego, po czym w 1904 r. z powodów zdrowotnych zmuszony był zdać swój urząd. Jego miejsce zajął mistrz kominiarski Karl Watz. Na czele ochotniczej straży ogniowej stanął kupiec Walter Kittler, którego z kolei w 1910 r. zastąpił kupiec Scheye Jabłoński.
Dzień przed uroczystym poświęceniem budynku Nowego Ratusza, 7 kwietnia 1905 r., wprowadziła się tam Komenda Straży Ogniowej. Natomiast 22 kwietnia straż zajęła nowy magazyn na sprzęt przy Gartenstraße (obecnie ul. Witelona). Po pierwszej wojnie światowej na czele zawodowej straży stanął Kittler, który zmarł w 1928 r. Następcą Jablonskiego został Karl Schneeweiß, który już na początku lat 30. XX w. kierował zawodową i ochotniczą strażą pożarną. W tym czasie strażacy posiadali już nowoczesny sprzęt, np. autodrabinę Magirus, w który zostali wyposażeni w latach 1922-1926.
Po zajęciu Legnicy przez Wojska Armii Czerwonej 9 lutego 1945 r. miasto ogarnęły liczne pożary. Najczęstszą przyczyną ich wybuchu były celowe podpalenia przez Rosjan. Szczególnie 1 i 9 maja 1945 r. pojawiło się wiele płonących budynków nazywanych przez żołnierzy sowieckich „pochodniami zwycięstwa”. Przez kilka tygodni płonął Zamek Piastowski, w ogniu znalazła się niemal cała pierzeja Rynku, między ulicami Grodzką i Środkową, szereg domów przy ul. Najświętszej Marii Panny, odcinek ul. Wrocławskiej od pl. Wilsona do ul. Henryka Pobożnego. Większość budynków na terenie Starego Miasta spłonęło przed przejęciem go przez władze polskie.
Miejska Zawodowa Straż Pożarna w Legnicy została powołana 5 maja 1945 r., dziesięć dni po przybyciu do miasta pierwszych przedstawicieli cywilnych polskich władz administracyjnych i wojskowych. Wojewódzki Inspektorat Pożarnictwa działający od 21 kwietnia do maja 1945 r. w Trzebnicy, zadanie tworzenia jednostki strażackiej powierzył por. poż Ryszardowi Kaszy. Pierwszy komendant legnickiej straży zmuszony był organizować jednostkę od podstaw, ponieważ wycofujący się z miasta Niemcy, zabrali ze sobą cały sprzęt gaśniczy, na który składało się: 12 samochodów pożarniczych, 15 motopomp i ok.1200 m. węży strażackich. Początkowo w skład Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej w Legnicy wchodziło trzech strażaków. Aby w części móc opanować sytuację w mieście Pełnomocnik Rządu RP na Obwód Miasta Lignicy, 10 maja 1945 r. wydał zarządzenie zobowiązujące wszystkich mieszkańców miasta do brania czynnego udziału w akcjach gaśniczych, oraz do podporządkowania się władzom straży pożarnej.
Pierwotnie Miejska Zawodowa Straż Pożarna w Legnicy miała zostać ulokowana w budynku przy ul. Ogrodowej. Jednak ze względu na to, że był on ciągle zajęty przez radziecki szpital wojskowy, komendant Ryszard Kasza zorganizował 10 września 1945 r. tymczasową siedzibę jednostki przy ul. Kazimierza Wielkiego 15. Znalazło tam się miejsce na stajnie, garaże, pomieszczenia na wozy, warsztaty szewskie i krawieckie oraz świetlica spełniająca rolę sali wykładowej. Dodatkowo 1 grudnia 1945 r. uruchomiono stołówkę. Z dniem 1 stycznia 1946 r. straż miała się przenieść do budynku przy ul. 1-go Maja (obecnie pl. 3-go Maja). Na przełomie listopada i grudnia 1946 r. władze radzieckie przekazały na potrzeby MZSP obiekt przy ul. Lenina (obecnie ul. Witelona).
We wrześniu 1945 r. liczba zatrudnionych w straży wynosiła 34 osoby (1 oficer, 4 podoficerów, 29 strażaków). Dodatkowo z powodu braku fachowej siły roboczej zatrudnionych było trzech niemieckich mechaników. Dwóch z nich zostało zwolnionych w listopadzie. W grudniu 1945 r. mimo zmian personalnych, stan zatrudnienia w MZSP nie uległ zmianie. Rok później, MZSP liczyła 43 osoby (1 oficer, 7 podoficerów i 35 strażaków). W grudniu 1947 r. zatrudnionych było już tylko 27 osób (1 oficer, 1 urzędnik, 2 podoficerów i 23 strażaków). Większość strażaków rekrutowała się spośród osób przybyłych do Legnicy z Wileńszczyzny i województwa kieleckiego.
Poza brakami kadrowymi, MZSP w Legnicy borykała się z brakiem sprzętu. 10 maja 1945 r. Rosjanie przekazali do dyspozycji jednostki MZSP motopompę oraz150 mwęży pożarniczych. 10 czerwca zakupiono parę koni oraz wóz gaśniczy na gumowych kołach. 18 sierpnia strażacy włączyli do jednostki wyremontowane przez siebie dwa pierwsze samochody: Brennabor i trójkołowy Tempo. Jednak już w październiku brak opon spowodował, że Brennabor przez kilka tygodni pozostawał bezużyteczny. 10 października wszedł do wyposażenia jednostki kolejny wyremontowany samochód, Opel - Adam. W marcu 1946 r. Brennabor został zastąpiony przez autodrabinę Daimler. Poza nim straż doposażona została w autodrabinę Magirus oraz samochody Mercedes-Benz, LF-8, Opel-Adam i Opel Blitz. Pod koniec 1948 r., w miejsce wyeksploatowanych Mercedesa i LF 8, strażacy pozyskali samochód Ford Canada. Większość wozów strażacy otrzymywali z demobilu, ale zanim mogły być one wprowadzone do akcji, musiały przejść gruntowny remont w warsztacie MZSP.
Od 27 września 1947 r., obowiązki Komendanta Miejskiej Straży Pożarnej pełnił ppor. poż. Wiesław Sitkiewicz. Od 1 stycznia 1948 r. stanowisko po nim objął por. poż. Tadeusz Brzozowski. Natomiast od 15 października 1951 r. komendantem straży został Artur Morawiecki, który pełnił funkcję komendanta legnickiej straży pożarnej do 1980 r.
Nowy podział terytorialny kraju spowodował, że w 1975 r. Miejska Zawodowa Straż Pożarna w Legnicy została przekształcona w Komendę Rejonową Straży Pożarnych w Legnicy. Na komendanta rejonowego powołany został ppłk poż. Artur Morawiecki. Po nim funkcje pełniących obowiązki komendanta sprawowali: płk poż. Józef Rudko, kpt. poż. Tadeusz Jasak, kpt. poż. Zdzisław Karcz, do maja 1981 r. kpt. poż. Kirył Klimowicz, w latach 1981–1982 kpt. poż. Henryk Bartłomiejczyk. W 1982 r. Komendantem Rejonowym Straży Pożarnych w Legnicy został kpt. poż. Zbigniew Płóciennik.
Wraz z reformą terytorialną powstała Komenda Wojewódzka Straży Pożarnych w Legnicy. Jej siedziba znajdowała się przy ul. św. Piotra. W maju 1975 r. na stanowisko Komendanta Wojewódzkiego mianowano płk poż. Eugeniusz Bojko, który pełnił tę funkcję do przejścia na emeryturę w 1990 r. Jego następcą, od 3 stycznia 1991 r. został Aleksy Bartłomiejczyk.
Znaczącą datą w dziejach legnickiej straży był 23 maja 1987 r. W tym dniu, na Rynku przy udziale władz miasta, licznych pododdziałów straży pożarnych z sąsiednich województw, a także innych służb mundurowych, wręczony został sztandar dla Zawodowej Straży Pożarnej w Legnicy. Aktu wręczenia sztandaru na ręce Komendanta Rejonowego Straży Pożarnych mjr poż. Zbigniewa Płóciennika dokonał przedstawiciel Komendanta Głównego Straży Pożarnych w Warszawie płk poż. Krzysztof Wargenau.
Ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r., od 1 lipca 1992 r. rozpoczęła działalność Państwowa Straż Pożarna stała się organem administracji rządowej o charakterze ratowniczym i inspekcyjno-kontrolnym, hierarchicznie podporządkowanemu komendom wyższego szczebla i ministrowi spraw wewnętrznych. Znacznie rozszerzył się zakres prowadzonych interwencji. Straż pożarna, dotąd kojarzona niemal wyłącznie z interwencjami podczas pożarów została przystosowana do ratownictwa chemicznego, ekologicznego, technicznego i później medycznego.
Wraz wejściem w życie ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, Komenda Rejonowa Straży Pożarnych i Komenda Wojewódzka Straży Pożarnych w Legnicy zostały przekształcone w Komendę Rejonową Państwowej Straży Pożarnej i Komendę Wojewódzką Państwowej Straży Pożarnej. Początkowo w skład Komendy Rejonowej PSP wchodziły Jednostka Ratowniczo Gaśnicza w Legnicy przy ul. Witelona i Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza w Jaworze. W dniu 2 maja 1994 r. w Legnicy została powołana druga Jednostka Ratowniczo–Gaśnicza z siedzibą przy ul. Sudeckiej. Komendantem Rejonowym PSP w Legnicy został mł. bryg. Stanisław Duszeńko. Rejon działania Komendy w obejmował trzy miasta (Legnica, Jawor, Prochowice) oraz dziesięć gmin (Kunice, Miłkowice, Legnickie Pole, Krotoszyce, Ruja, Udanin, Paszowice, Mściwojów, Męcinka, Wądroże Wielkie). Na stanowisko Komendanta Wojewódzkiego PSP w Legnicy został powołany mł. bryg. Ryszard Dąbrowa, który pełnił tę funkcję do 31 grudnia 1998 r. Z dniem wprowadzenia w kraju nowej reformy administracyjnej, 1 stycznia 1999 r. zlikwidowana została Komenda Wojewódzka PSP w Legnicy, a zatrudnieni w niej strażacy i pracownicy przeniesieni zostali do jednostek organizacyjnych PSP województwa dolnośląskiego.
Także w wyniku tej reformy, w miejsce Komendy Rejonowej PSP w Legnicy została utworzona Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Legnicy. Siedziba Komendy Miejskiej zorganizowana została przy ul. Witelona 2, w budynku, który w 1988 r. został przekazany na potrzeby ówczesnej Komendy Wojewódzkiej Straży Pożarnych, po Północnej Grupie Wojsk Armii Radzieckiej.
W pierwszych miesiącach działania Komendą kierował pełniący obowiązki Komendanta st. bryg. Stanisław Duszeńko, dotychczasowy Komendant Rejonowy. Od 1 kwietnia 1999 r. stanowisko Komendanta objął st. bryg. Ryszard Dąbrowa, który funkcję tę pełnił do 18 sierpnia 2002. Jego następcą został st. bryg. Szymon Klecz. Od 1 maja 2006 r. Komendą Miejską Państwowej Straży Pożarnej w Legnicy kieruje bryg. Adam Konieczny, który znalazł się w powołanym 10 maja Społecznym Komitecie Fundatorów Sztandaru.  Uroczyste nadanie nowego sztandaru Komendzie Miejskiej PSP w Legnicy nastąpiło 10 listopada 2006 r. na legnickim Rynku.
W skład Komendy Miejskiej PSP obecnie wchodzą trzy Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze (JRG); dwie z Legnicy (JRG nr 1 przy ul. Witelona i JRG nr 2 przy ul. Sudeckiej) oraz JRG nr 3 w Chojnowie.

Źródła:
60-lecie Straży Pożarnej w Legnicy, Panorama Legnicka, Nr 45 z 7.11.2006
Akta Zarządu Miejskiego w Legnicy z lat 1945-1950, Zbiór sprawozdań Miejskiej Komendy Zawodowej Straży Pożarnej 1945–1949
Legnica. Zarys monografii miasta, pod red. S. Dąbrowskiego, Wrocław – Legnica 1998
M. Makuch, Dzielna straż pożarna ludziom pomoc niesie. 160 lat legnickiej straży pożarnej, Legnica 2012
I. Sadurska, Palący problem miasta, Wersja nr 4(26) 2000
A. Zum Winkel, Die Stadt Liegnitz seit der Einführung der Städteordnung im Jahre 1909, Liegnitz 1913